استاندارد منسوجات- روش تعیین تغییرات سطحی و پرزدهی پارچه بخش دوم: روش آزمون توسط دستگاه مارتیندل، نخستین بار در سال ۱۳۵۵ از سوی سازمان ملی استاندارد ایران تدوین و منتشر شد و بر اساس پیشنهاد‌های رسیده و تائید کمیسیون‌های مربوطه یک بار در سال ۱۳۸۰ مورد تجدید نظر قرار گرفت. هم‌اکنون این تجدید نظر به استناد بند ۱ ماده ۳ قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، به‌عنوان استاندارد ملی ایران در زمینه تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور شناخته می‌شود. این استاندارد الیاف‌های خارج شده از سطح پارچه را با نام میزان پرزدهی پس از مراحل درگیری الیاف آزاد بر روی سطح پارچه، افزایش الیاف در سطح پارچه و از بین بردن پرز و الیاف در سطح پارچه مورد ارزیابی قرار می‌دهد. ارزیابی استاندارد تغییرات سطحی منسوجات توسط دستگاه مارتیندل اصلاح شده انجام می‌شود که شرایط اعمال سایش کنترل شده بر روی آزمونه‌ها را فراهم می‌کند.
اهداف و دامنه کاربردی آزمون استاندارد تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
این استاندارد با هدف تعیین مقاومت منسوجات در برابر تغییرات سطحی و پرزدهی تدوین شده و از دستگاه مارتیندل اصلاح شده استفاده می‌کند.
ارزیابی تغییرات سطحی پارچه به‌طورکلی برای مشخص کردن میزان کیفیت و دوام منسوجات کاربرد دارد. پرزدهی بر روی سطح محصولات نساجی ایجاد گلوله می‌کند و ظاهر ناخوشایندی را به وجود می‌آورد. به این دلیل که نور از گلوله‌های الیاف عبور نمی‌کند روی سطح منسوجات سایه ایجاد می‌شود. میزان مورد قبول پرزدهی به نوع البسه و مصرف نهایی پارچه ربط دارد و توسط آزمون این استاندارد ملی ایران مشخص می‌شود.
اصطلاحات و تعاریف مهم در استاندارد تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
- پرزدار یا کرکی شدن: هرگونه بلند شدن الیاف از سطح پارچه به شکلی که تغییرات ظاهری ایجاد کند.
- گلوله الیاف: درگیری الیاف روی سطح پارچه به‌صورت گلوله.
- تعداد دور پرزدهی: عبارت است از یک حرکت دو انگشتی جانبی در دستگاه مارتیندل اصلاح شده.
- دوره پرزدهی: تشکیل شکل Lissajous بعد از ۱۶ دور که نشان دهنده ۱۶ دور چرخش دوانگشتی جانبی و ۱۵ چرخش انگشتی میانی دستگاه است.
وسایل مورد نیاز برای انجام آزمون استاندارد تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
دستگاه سایش مارتیندل: این دستگاه باید طبق استاندارد ملی ایران به شماره ۱-۱۵۲۱ و تغییرات شرح داده شده در آزمون باشد. به‌طور خلاصه این دستگاه شامل سطوح پرزدهی و مکانیسم حرکتی می‌شود. مکانیسم حرکت دستگاه مارتیندل دارای دو انگشتی جانبی و یک انگشتی میانی است که سبب می‌شود صفحه فوقانی دستگاه به شکل Lissajous حرکت کند. شکل Lissajous در اثر تغییر حرکت شکل می‌گیرد و از دایره به بیضی کم‌عرض، و از بیضی کم‌عرض به خط مستقیم تبدیل می‌شود و دوباره به بیضی پهن‌تر تغییر شکل پیدا می‌کند. این شکل به‌صورت مورب در دو جهت عکس رسم می‌شود. دستگاه مارتیندل همچنین باید مجهز به نگه‌دارنده آزمونه باشد که بدنه، حلقه نگه‌دارنده و وزنه‌های انتخابی را شامل می‌شود. شمارشگر قابل تنظیم هم هر چرخش جانبی انگشتی را ثبت می‌کند. صفحه فوقانی دستگاه هم در سه نقطه روی انگشتی‌ها قرار می‌گیرد.
وزنه‌های دستگاه: وزنه‌های اضافی (با جرم ۲۶۰ گرم) از صفحات گرد فولادی ضدزنگ تهیه می‌شوند و بر روی نگه‌دارنده آزمونه قرار می‌گیرند.
پایه نصب آزمونه: که برای قرار دادن آزمونه به شکل صاف در داخل نگه‌دارنده کاربرد دارد.
وزنه برای نصب پارچه: برای صاف نگه‌داشتن ساینده روی صفحه دستگاه با وزن تقریبی ۲/۵ کیلوگرم.
محفظه مشاهده: دارای لامپ فلورسنت با تابش یکنواخت در جهت عرض آزمونه‌ها و به‌صورت سرپوشیده.
اصول کلی و مراحل آزمون استاندارد تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
۱- اصول کلی آزمون تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
طبق اصول کلی این آزمون استاندارد، نمونه دایره‌ای شکل روی سطح سایشی، متشکل از پارچه مورد آزمون یا در صورت لزوم پارچه ساینده پشمی استاندارد، با اعمال نیروی معین و حرکتی به شکل Lissajous ساییده می‌شود. آزمونه می‌توان به‌راحتی حول محور خود و به موازات سطح سایشی بچرخد. بعد از تعداد دور معین و مثلا ۲۰۰۰ دور، تشکیل گلوله و پرزدار شدن سطح پارچه به‌طور چشمی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
۲- مراحل آزمون تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
- آماده‌سازی آزمونه‌ها طبق اصول استاندارد و توافق طرفین که شامل نمونه‌برداری، تهیه حداقل سه آزمونه، علامت گذاری آزمونه‌ها از نظر طول و عرض می‌شود.
- نصب آزمون روی دستگاه
- آزمون پژوهی و ارزیابی آزمونه‌ها از نظر درجه پرزدار شدن و یا تشکیل گلوله (طبق مقایسه آزمونه‌ها با نمونه و داده‌های جدول شماره ۱ در متن استاندارد)
- تعیین نتایج آزمون بر اساس میانگین درجه پرزدار شدن سه آزمونه
گزارش آزمون استاندارد تعیین درجه پرزدهی پس از ۲۰۰۰ دور
هر گزارش این آزمون استاندارد توسط آزمایشگاه‌های معتبر باید حاوی اطلاعات زیر باشد:
۱- استاندارد ملی ایران
۲- مشخصات نمونه آزمایشگاهی
۳- جزئیات عملیات مقدماتی
۴- تعداد آزمونه‌ها و تعداد مشاهده گران
۵- نوع پارچه ساینده
۶- جرم وزنه مورد استفاده
۷- تعداد دور سایش و تعیین درجه پرزدهی در هر مرحله
۸- تاریخ انجام آزمون
۹- درجه ارزیابی نهایی و گزارش پرزدار شدن یا تشکیل گلوله یا هر دو
۱۰- ذکر جزئیات هرگونه انحراف از روش آزمون