سازمان بهداشت جهانی (WHO) آب آشامیدنی سالم را آبی تعریف می‌کند که در طی مصرف، خطری را متوجه سلامت مصرف‌کنندگان نکند. استانداردهای کیفیت آب آشامیدنی در کشورهای مختلف جهان، پارامترهای تقریباً یکسانی را برای ارزیابی کیفیت در نظر می‌گیرند، اما مقادیر مجاز برای این پارامترها ممکن است متفاوت باشد.استانداردهای معتبر بین‌المللی شامل استانداردهای سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) و اتحادیه اروپا هستند.
در ایران، استانداردهای داخلی برای آب آشامیدنی شامل استاندارد ملی ایران شماره ۱۰۵۳ و استاندارد ۱۰۱۱ موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است. همچنین، استانداردهای EPA، اتحادیه اروپا، WHO و استرالیا نیز به عنوان منابع استاندارد داخلی ایران برای آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. نکته حائز اهمیت این است که روش‌های انجام آزمایش‌های آب در تمامی این استانداردها باید یکسان بوده و بر اساس “Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater” باشد که خود وابسته به سازمان بهداشت جهانی است
مقایسه پارامترها و حدود مجاز در آب آشامیدنی
مقایسه‌ای بین استانداردهای جهانی (EPA، WHO، اتحادیه اروپا) و استاندارد ملی ایران (۱۰۵۳) برای پارامترهایی مانند آرسنیک، کروم، کادمیم، نیترات، سدیم، فلوراید، سختی کل، کلسیم، سلنیوم و جیوه انجام شده است. این مقایسه نشان می‌دهد که در برخی پارامترها، مانند نیترات، همگرایی بالایی بین استانداردهای مختلف وجود دارد و حد مجاز ۵۰ میلی‌گرم بر لیتر در تمامی آن‌ها مشترک است. با این حال، در پارامترهایی مانند آرسنیک، تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود؛ به عنوان مثال، حداکثر مقدار مجاز آرسنیک در آب آشامیدنی طبق استاندارد ایران، EPA، WHO و اتحادیه اروپا 0.01 میلی‌گرم بر لیتر (10 ppb) است، در حالی که این مقدار در چین 0.05 میلی‌گرم بر لیتر (50 ppb) تعیین شده است. این تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از شرایط اقلیمی، منابع طبیعی و اولویت‌های بهداشتی متفاوت در هر منطقه باشد.
مقایسه استانداردهای فعلی ایران با استانداردهای بین‌المللی همچنین نشان داده است که استانداردهای کنونی کشور ممکن است فاقد جزئیاتی مانند نوع نشانگرهای کیفی به تفکیک منابع آب و همچنین پیشنهادات برای پایش درون شبکه باشند این موضوع لزوم بازنگری و به‌روزرسانی استانداردهای ملی را برای همسوسازی بیشتر با بهترین شیوه‌های جهانی و پوشش جامع‌تر جنبه‌های پایش کیفیت آب برجسته می‌کند.
جدول 1: مقایسه پارامترهای منتخب کیفیت آب آشامیدنی در استانداردهای جهانی (WHO, EPA, EU) و ملی ایران (1053) (ابعاد بر حسب میلی‌گرم بر لیتر)
| پارامتر | استاندارد شماره ۱۰۵۳ ایران | استاندارد EPA آب آشامیدنی | استانداردهای آب سازمان بهداشت جهانی (WHO) | استاندارد آب اتحادیه اروپا |
| آرسنیک (Arsenic) | 0.01 | 0.01 | 0.01 | 0.01 |
| کروم (Chromium) | 0.05 | 0.01 | 0.05 | 0.05 |
| کادمیم (Cadmium) | 0.003 | 0.005 | 0.003 | 0.005 |
| نیترات (Nitrate) | 50 | 50 | 50 | 50 |
| سدیم (Sodium) | 250 | 200 | 200 | 250 |
| فلوراید (Fluoride) | 1.5 | 4 | 1.5 | 1.5 |
| سختی کل (Total Hardness) | 200 | 75 | 100 | 200 |
| کلسیم (Calcium) | 300 | 200 | 200 | 300 |
| سلنیوم (Selenium) | 0.04 | 0.05 | 0.01 | 0.04 |
| جیوه (Mercury) | 0.006 | 0.002 | 0.001 | 0.006 |
استانداردهای کیفیت آب برای مصارف مختلف
کیفیت آب مورد نیاز برای مصارف مختلف متفاوت است و استانداردهای خاصی برای هر نوع مصرف تدوین شده‌اند:
- آب استخر: ویژگی‌های میکروبیولوژی آب استخر شنا طبق استاندارد ۹۴۱۲ ایران، شامل حداکثر ۱۰۰ عدد سودوموناس آئروژینوزا در ۱۰۰ میلی‌لیتر است. همچنین، میزان قلیائیت کل آب استخر نباید بیش از ۱۵۰ میلی‌گرم در لیتر باشد، pH باید بین ۷.۲ تا ۸ باشد و کدورت آب نباید بیش از 0.5 NTU باشد. میزان کلر آزاد باقیمانده نیز باید بین ۱ تا ۳ میلی‌گرم در لیتر باشد.
- آب آشامیدنی بسته‌بندی شده و آب معدنی: این نوع آب‌ها دارای ویژگی‌های باکتریولوژی و حد مجاز شمارش کلی باکتری‌ها در مظهر چشمه و پس از بطری شدن هستند.
- پساب: استانداردهای آلودگی آب و پساب به مجموعه‌ای از مقررات و معیارها اطلاق می‌شود که تعیین می‌کند کیفیت آب چگونه باید ارزیابی شود و چه مقادیر مجاز برای آلاینده‌های مختلف در آب باشد. پارامترهای پساب بر اساس منبع دریافت‌کننده (مانند آب‌های سطحی، کشاورزی، چاه‌های جذبی) تعیین می‌شوند. استانداردهای پساب برای پارامترهایی مانند BOD، COD، TSS، TDS، pH، دما، کلر و فلزات سنگین برای مصارف مختلف (آب‌های سطحی، کشاورزی، چاه‌های جذبی) متفاوت است. به عنوان مثال، استاندارد BOD برای تخلیه به آب‌های سطحی و چاه‌ها ۳۰ میلی‌گرم در لیتر و برای مصارف کشاورزی ۱۰۰ میلی‌گرم در لیتر است.
انواع آزمایشات آب آشامیدنی
آزمایشات فیزیکوشیمیایی آب آشامیدنی طیف وسیعی از پارامترها را پوشش می‌دهند که برای ارزیابی جامع کیفیت آب ضروری هستند
- کلراید، سولفات، نیترات، نیتریت، فلوراید، آمونیاک، سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم: این یون‌ها و ترکیبات شیمیایی مهم به طور گسترده برای تعیین کیفیت آب آشامیدنی آنالیز می‌شوند. نیترات و نیتریت با روش‌های طیف‌سنجی فرابنفش و کالریمتری، سدیم و پتاسیم با فوتومتری شعله، و کلراید با روش آرژانتومتری اندازه‌گیری می‌شوند.
- فلزات سنگین
- فلزات سنگین شامل آرسنیک، سرب، جیوه، کادمیوم، کروم، آهن، منگنز، روی، آلومینیوم، کبالت و نیکل از جمله مهم‌ترین آلاینده‌ها در آب هستند.وجود این فلزات در آب آشامیدنی سلامت انسان را به شدت به خطر می‌اندازد و می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند کاهش عملکرد شناختی در کودکان، بیماری‌های کلیوی، مشکلات گردش خون و افزایش خطر سرطان شود. منابع این آلاینده‌ها می‌توانند شامل رسوبات طبیعی در زمین، فعالیت‌های صنعتی (مانند فرآوری فلزات، آبکاری، تولید باتری و بازیافت زباله‌های الکترونیکی) و همچنین فعالیت‌های کشاورزی (مانند استفاده از آفت‌کش‌ها) باشند.4 برای مثال، آرسنیک می‌تواند به طور طبیعی از رسوبات زمین وارد آب شود. آنالیز این فلزات معمولاً با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته‌ای مانند جذب اتمی (AAS) و ICP (Inductively Coupled Plasma) انجام می‌شود.
- ترکیبات هیدروکربن‌ها: آنالیز این ترکیبات نیز برای تعیین کیفیت آب آشامیدنی ضروری است.
اشرشیاکلی (E. coli): این باکتری مهم‌ترین شاخص برای بررسی آلودگی مدفوعی در آب آشامیدنی است. وجود اشرشیاکلی در نمونه آب نشان‌دهنده نامناسب بودن آب برای آشامیدن است. آب آشامیدنی تصفیه شده باید فاقد کلیفرم باشد.
برای بهبود پایش و مدیریت کیفیت آب توصیه به بازنگری و به‌روزرسانی استانداردها می شود
بازنگری مستمر استانداردهای ملی آب آشامیدنی و پساب با در نظر گرفتن آلاینده‌های نوظهور و همسوسازی بیشتر با استانداردهای جهانی، به ویژه در زمینه نشانگرهای کیفی و پایش درون شبکه، از اهمیت بالایی برخوردار است
