استاندارد خرمای ربی– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون، در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان ملی استاندارد ایران تهیه شد و بعد از آن در سال ۱۳۹۱ برای اولین بار مورد تجدیدنظر کارشناسی قرار گرفت. تجدید نظر اخیر به استناد بند یک ماده ۳ قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، به‌عنوان استاندارد ملی ایران در این زمینه منتشر می‌شود. این دستورالعمل همچون مرجع استاندارد در زمینه کنترل کیفیت خرمای ربی، مورد استفاده تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و همچنین بخش‌های آزمایشگاه مواد غذایی قرار می‌گیرد.
هدف و دامنه کاربرد استاندارد خرمای ربی– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
هدف از تدوین این استاندارد تعیین ویژگی‌ها (فیزیکی – شیمیایی)، طبقه‌بندی نمونه‌برداری، روش‌های آزمون، بسته‌بندی و نشانه‌گذاری خرمای ربی است و فقط برای کنترل کیفیت مواد غذایی در این رده که محصول ایران باشد، کاربرد دارد.
اصطلاحات و تعاریف مهم در آزمون خرمای ربی– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
خرمای ربی: خرمای ربی میوه رسیده رقم معینی از نخل خرما با نام علمی Phoenix- Dactylifera L و از خانواده Palmaceae است. این رقم خرما کشیده و به‌طور معمول به رنگ قهوه‌ای تیره متمایل به رنگ سیاه است و رنگ خارک آن قرمز بوده و بیشتر در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان (شهر ایرانشهر) به عمل می‌آید.
ارقام دیگر: خرمایی که از نظر رقم (واریته) با رقم مورد آزمون متفاوت باشد.
اندازه (ریزی و درشتی): به تعداد خرما در یک کیلوگرم، اندازه آن گفته می‌شود.
رطوبت: به میزان آب آزاد و قابل تفکیک موجود در خرما، رطوبت گفته می‌شود.
پوسیدگی: به حالتی که بافت گوشتی از بین رفته باشد، پوسیدگی خرما گفته می‌شود.
خرمای نارس: به حالتی از خرما که در مرحله‌ای از رشد فیزیولوژیکی خود متوقف شده باشد و کم‌وزن و کم رنگ یا چروکیده باشد.
طبقه‌بندی: اندازه خرما (ریزی و درشتی) بر حسب تعداد دانه‌های خرما در یک کیلوگرم.
طبقه‌بندی خرمای ربی طبق اصول این استاندارد
طبقه‌بندی این محصول خوراکی در آزمایشگاه مواد غذایی بر اساس ریزی و درشتی (تعداد خرما در ۱۰۰۰ گرم) طبق جدول شماره یک در متن استاندارد انجام می‌شود. این جدول برای سه طبقه درشت، متوسط و ریزِ خرمای ربی، تعداد مشخصی در هر کیلوگرم تعیین کرده است.
ویژگی‌های خرمای ربی در این استاندارد
- موارد نا پذیرفتنی: وجود مواد خارجی مانند شن، سنگریزه، فلز و آفت زنده در مورد این نوع خرما پذیرفتی نیست و در روش‌های کنترل کیفیت خرما ربی به آن توجه می‌شود.
- آفت زدگی: نهایتاً ۷ درصد.
- وجود ارقام دیگر خرما: نهایتاً ۱ درصد.
- پوسیدگی: حداکثر ۱ درصد.
- رطوبت: نهایتاً ۱۸ درصد.
- شکرک زدگی: حداکثر ۲ درصد.
- تغییر رنگ یافتگی: حداکثر ۲ درصد.
- خرمای نارس: حداکثر ۵ درصد.
- صدمه مکانیکی: حداکثر ۲ درصد.
- خرما با مواد خارجی چسبیده به جر موارد نا پذیرفتنی: حداکثر ۳ درصد.
آشنایی با آزمون‌های استاندارد خرمای ربی– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
آزمون آفت زنده
در این آزمونِ خرما، کل نمونه از نظر آفت زنده (موجوداتی مانند حشرات، کنه و…) در آزمایشگاه مواد غذایی بررسی می‌شود و اگر آفتی مشاهده نشد، تعداد ۲۰ عدد خرما به شکل تصادفی انتخاب شده و با یک عدسی با بزرگ‌نمایی ۱۰ برابر سطوح خارجی محصول مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر آفتی مشاهده نشد، خرما با چاقو از قسمت طول بریده می‌شود و بررسی مجدداً انجام می‌شود.
آزمون آفت زدگی
در این آزمون یک کیلوگرم نمونه شمارش شده و دانه‌های آفت زنده و بقایا و آثار ناشی از فعالیت آن‌ها جستجو و جدا می‌شود و درصد آن از طریق فرمولِ تعداد خرماهای آفت زده تقسیم بر تعداد کل خرماها در کیلوگرم، ضربدر در ۱۰۰، مشخص می‌شود.
این آزمون برای دیگر فاکتورها هم مانند ارقام دیگر، تغییر رنگ یافته، صدمه مکانیکی، شکرک زدگی، خرمای نارس، پوسیدگی و خرما با مواد خارجی چسبیده هم قابل اجرا است.
آزمون اندازه
طبق روش این آزمون ابتدا باید یک کیلوگرم نمونه خرما ربی در آزمایشگاه مواد غذایی وزن و شمارش شود و سپس ریزی و درشتی آن‌ها بررسی می‌شود.
آزمون تعیین رطوبت
مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۶۷۲ (روش دین استارک)
آزمون باقی‌مانده آفت‌کش‌ها
طبق استاندارد اروپا شماره EN15662
اصول بسته‌بندی و نشانه‌گذاری در استاندارد خرمای ربی– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
بسته‌بندی خرمای ربی
بسته‌بندی خرمای ربی باید مشخصات مندرج در استاندارد ملی ایران شماره ۵۹۹۸ را داشته باشد.
کلیات اصول بسته‌بندی این نوع خرما در این استاندارد به موارد حفاظتی از خرما اشاره دارد و باید به‌گونه‌ای باشد که خرما در برابر جابه‌جایی، انبار کردن، ترابری، رخنه نم و افت رطوبت، آفت‌ها، گردوغبار و… آسیبی نبیند. جنس بسته‌بندی هم نباید هیچ اثر سوء فیزیکی و شیمیایی و میکروبی بر خرما بگذارد.
بسته‌بندی خرمای فشرده با هسته در کارتن یا جعبه یا کیسه پلاستیکی نهایتاً ۲۰ کیلویی برای مصارف عمومی مناسب است و برای بسته‌های کوچک با پوشش کاغذهای آلومینیومی یا سلوفان و… به وزن حداکثر یک کیلوگرم و مقاوم در برابر آلودگی‌های محیطی قابل بسته‌بندی است.
نشانه‌گذاری خرمای ربی
برای نشانه‌گذاری خرما ربی، آگاهی‌های زیر باید بر روی بسته به‌صورت خوانا و ثابت با جوهر غیر سمی درج شود.
- نام و نوع کالا
- نام و نشانی تولیدکننده یا بسته‌بندی کننده یا علامت تجارتی آن
- وزن خالص
- تاریخ تولید و یا بسته‌بندی
- تاریخ انقضاء قابل مصرف
- تعداد بسته موجود و وزن آن‌ها
- شرایط نگه‌داری (دما- دمه)
- ذکر عبارت محصول ایران