استاندارد خرمای هلیله‌ای– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون، در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان استاندارد ملی ایران تهیه شد و بعد از آن در سال ۱۳۹۱ هم برای اولین بار مورد تجدیدنظر کارشناسی قرار گرفت. تجدید نظر اخیر به استناد بند یک ماده ۳ قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، به‌عنوان استاندارد ملی ایران در این زمینه منتشر می‌شود و به‌عنوان مرجع استاندارد در زمینه‌ها کنترل کیفیت خرمای هلیله‌ای، مورد استفاده تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و همچنین بخش‌های آزمایشگاه مواد غذایی قرار می‌گیرد.
هدف و دامنه کاربرد استاندارد خرمای هلیله‌ای– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
هدف از تدوین این استاندارد تعیین ویژگی‌ها (فیزیکی – شیمیایی)، نمونه‌برداری، روش‌های آزمون، بسته‌بندی و نشانه‌گذاری خرمای هلیله‌ای است و فقط برای محصولات ایرانی کاربرد دارد.
اصطلاحات و تعاریف مهم در استاندارد خرمای هلیله‌ای– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
خرمای هلیله‌ای: خرمای هلیله‌ای میوه رسیده رقمی از نخل خرما با نام علمی Phoenix- Dactylifera L و از خانواده Palmaceae است که از نظر ظاهر درشت بوده و رنگ زرد دارد. پوست این خرما و بافت آن بسیار نرم بوده و به همین دلیل تا حدی فسادپذیر است. جیرفت، کهنوج، بم و استان کرمان بیشتری مناطق تحت کشت خرما هلیله‌ای هستند.
ارقام دیگر خرما: خرمایی که از نظر رقم (واریته) با رقم مورد آزمون متفاوت باشد.
شکرک زدگی: به حالتی گفته می‌شود که قند موجود در خرما متبلور شده و یا در سطح خارجی خرما و زیر پوست آن به صورت بلورهای سفیدرنگ نمایان می‌شود.
طبقه‌بندی: اندازه خرما (ریزی و درشتی) بر حسب تعداد دانه‌های خرما در یک کیلوگرم.
خرمای نارس: به حالتی که خرما در مرحله‌ای از رشد فیزیولوژیکی متوقف شده باشد، خرمای نارس گفته می‌شود.
تلقیح نشده: خرمایی که با قند کم، اندازه کوچک، بافت نازک و هسته کوچک در نتیجه لقاح ناقص یا عدم لقاح تشکیل شده است، خرمای تلقیح نشده گفته می‌شود.
ویژگی‌های خرمای هلیله‌ای در این استاندارد
- موارد نا پذیرفتنی: وجود مواد خارجی مانند شن، سنگریزه، فلز، آفت زنده و همچنین بو، مزه، رنگ غیرطبیعی و ترشیدگی در مورد این نوع خرما پذیرفتی نیست و در کلیه روش‌های کنترل کیفیت خرما در نظر گرفته می‌شود.
- آفت زدگی: نهایتاً ۴ درصد.
- وجود ارقام دیگر خرما: نهایتاً ۲ درصد.
- پوسیدگی: حداکثر ۱ درصد.
- تلقیح نشدگی: حداکثر ۴ درصد.
- رطوبت: نهایتاً ۲۳ درصد.
- شکرک زدکی: حداکثر ۸ درصد.
- خرمای نارس: حداکثر ۴ درصد.
- تغییر رنگ یافتگی: حداکثر ۳ درصد.
- صدمه مکانیکی: حداکثر ۷ درصد.
- خرما با مواد خارجی چسبیده: حداکثر ۳ درصد.
آشنایی با آزمون‌های استاندارد خرمای هلیله‌ای– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
آزمون آفت زنده
در این آزمون خرما کل نمونه از نظر آفت زنده (موجوداتی مانند حشرات، کنه و…) در آزمایشگاه مواد غذایی بررسی می‌شود و اگر آفتی مشاهده نشد، تعداد ۲۰ عدد خرما به شکل تصادفی انتخاب شده و با یک عدسی با بزرگ‌نمایی ۱۰ برابر سطوح خارجی محصول مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر آفتی مشاهده نشد، خرما با چاقو از قسمت طول بریده می‌شود و بررسی مجدداً انجام می‌شود.
آزمون آفت زدگی
در این آزمون یک کیلوگرم نمونه شمارش شده و دانه‌های آفت زنده و بقایا و آثار ناشی از فعالیت آن‌ها جستجو و جدا می‌شود و درصد آن از طریق فرمولِ تعداد خرماهای آفت زده تقسیم بر تعداد کل خرماها در کیلوگرم، ضربدر در ۱۰۰، مشخص می‌شود.
این آزمون برای سایر فاکتورها مانند ارقام دیگر، تغییر رنگ یافته، شکرک زدگی، صدمه مکانیکی، خرمای نارس، تلقیح نشده، و خرما با مواد خارجی چسبیده هم قابل اجرا است.
آزمون تعیین رطوبت
مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۶۷۲ (روش دین استارک)
آزمون باقی‌مانده آفت‌کش‌ها
طبق استاندارد اروپا شماره EN15662
اصول بسته‌بندی و نشانه‌گذاری در استاندارد خرمای هلیله‌ای– ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
بسته‌بندی خرمای هلیله‌ای
بسته‌بندی خرمای هلیله‌ای باید مشخصات مندرج در استاندارد ملی ایران شماره ۵۹۹۸ را داشته باشد.
کلیات اصول بسته‌بندی این نوع خرما در این استاندارد به موارد حفاظتی از خرما اشاره دارد و باید به گونه‌ای باشد که خرما در برابر جابه‌جایی، انبار کردن، ترابری، رخنه نم و افت رطوبت، آفت‌ها، گردوغبار و… آسیبی نبیند. جنس بسته‌بندی هم نباید هیچ اثر سوء فیزیکی و شیمیایی و میکروبی بر خرما بگذارد.
بسته‌بندی خرمای فشرده با هسته در کارتن یا جعبه یا کیسه پلاستیکی نهایتاً ۲۰ کیلویی برای مصارف عمومی مناسب است و برای بسته‌های کوچک با پوشش کاغذهای آلومینیومی یا سلوفان و… به وزن حداکثر یک کیلو و پانصد گرم قابل بسته‌بندی است.
نشانه‌گذاری خرمای هلیله‌ای
برای نشانه‌گذاری خرما هلیله‌ای، آگاهی‌های زیر باید بر روی بسته به‌صورت خوانا و ثابت با جوهر غیر سمی درج شود.
- نام و نوع کالا
- نام و نشانی تولیدکننده یا بسته‌بندی کننده
- وزن خالص
- تاریخ تولید و یا بسته‌بندی
- تاریخ انقضاء
- تعداد بسته موجود و وزن آن‌ها
- شرایط نگه‌داری
- ذکر عبارت محصول ایران