آزمون اندازه‌گیری رطوبت برنج یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های شیمیایی برنج است و بر همین اساس جایگاه آن در استاندارد برنج- ویژگی‌ها و روش‌های آزمون مشخص شده و در روش‌های کنترل کیفیت برنج مورد اهمیت قرار می‌گیرد. اصول و شیوه انجام این آزمون طبق استاندار ملی ایران شماره ۲۷۰۵ (استاندارد غلات و فرآورده‌های آن- روش اندازه‌گیری رطوبت- روش مرجع) انجام می‌شود و داده‌های به دست آمده از این طریق توسط واحدهای مختلف آزمایشگاه مواد غذایی در اختیار تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این محصول غذایی قرار می‌گیرد.
کلیت آزمون اندازه‌گیری رطوبت برنج
درصد مقدار رطوبت برنج به مقادیر کاهش جرم حاصل شده در فرآورده تحت شرایط مشخص گفته می‌شود. طبق این آزمون استاندارد نمونه آزمایشگاهی پس از آماده‌سازی آسیاب می‌شود و در دمای بین ۱۳۰ تا ۱۳۳ درجه سلسیوس خشک شده و تغییر جرم آن بعد از سرد شدن در دمای آزمایشگاهی، به‌عنوان درصد رطوبت برنج مشخص شده و گزارش می‌شود.
وسایل مورد نیاز برای انجام آزمون رطوبت برنج
- ترازوی آزمایشگاهی قادر به توزین با دقت ۰/۰۰۱ گرم
- دستگاه آسیاب با ویژگی‌هایی نظیر: جاذب رطوبت نباشد، به آسانی تمیز شود و فضای مرده آن کم باشد، قادر به آسیاب کردن سریع و یکسان بدون ایجاد حرارت باشد، مقاوم و درزبندی شده باشد و…
- ظرف فلزی که قابلیت خورندگی نداشته باشد و یا از جنس شیشه همراه با درپوش و دارای سطح مؤثر کافی به‌طوری‌که جرم آزمونه پخش شده در واحد سطح پس از پخش کردن در سطح ظرف از ۰/۳ گرم در سانتی‌متر مربع کمتر باشد.
- آون با دمای ثابت که به‌طور الکتریکی گرم و کنترل شود و بتواند محدوده دمایی ۱۳۰ تا ۱۳۳ درجه سلسیوس را کنترل کند. همچنین دارای ظرفیت حرارتی باشد که در ابتدا در دمای ۱۳۱ درجه سلسیوس تنظیم شود و بعد از قرار دادن تعداد حداکثر آزمونه‌ها به‌طور هم‌زمان در کمتر از ۳۰ دقیقه مجدداً به دمای اولیه برسد؛ به‌طوری‌که آزمونه‌ها بتوانند هم‌زمان خشک شوند.
- دسیکاتور، حاوی ماده جاذب رطوبت.
روش آزمون اندازه‌گیری درصد رطوبت برنج
آماده‌سازی آزمونه
طبق دستورالعمل استاندار ملی ایران شماره ۲۷۰۵، مقدار ۵ گرم از نمونه آزمایشگاهی با دقت ۰/۰۰۱ گرم وزن می‌شود. جرم آزمونه خشک نشده و ظرف ثابت می‌شود و جرم ظرف با درپوش آن که قبلاً خشک شده است با دقت ۰/۰۰۱ گرم توزین می‌شود.
خشک کردن آزمونه
برای انجام این مرحله از آزمون رطوبت برنج، ظرف در باز محتوی آزمونه را همراه با سرپوش آن در آون به مدت ۱۲۰ دقیقه قرار دهید تا آزمونه‌ها جرم ثابت خود را به دست آورند. در موارد خاص به‌خصوص در کشورهای گرم و خشک، می‌توان مدت زمان خشک کردن را به ۶۰ دقیقه کاهش داد.
در دستگاه را در حین خشک کردن باز نکنید و فرآورده‌های مرطوب را قبل از بیرون آوردن آزمونه‌ها درون دستگاه قرار ندهید، چراکه این عمل باعث مرطوب شدن جزئی آزمونه خواهد شد.
پس از خشک کردن آزمونه، بلافاصله ظرف را از آون بیرون بیاورید و درون دسیکاتور قرار دهید. هنگام انجام چندین آزمون، ظروف را بر روی یکدیگر در دسیکاتور قرار ندهید؛ آن‌ها را کنار هم قرار دهید.
وزن کردن آزمونه
وقتی‌که ظرف تا درجه حرارت آزمایشگاه سرد شد (بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه پس از قرار دادن در دسیکاتور) آن را با دقت ۰/۰۰۱ گرم وزن کنید. جرم آزمونه خشک شده و ظرف را به‌عنوان m۱ ثبت کنید.
بیان نتایج
بیان نتایج آزمون اندازه‌گیری درصد رطوبت برنج در دو حالت مختلف بدون مشروط کردن قبلی و با عمل مشروط کردن قبلی قابل محاسبه است. مشروط کردن قبلی منظور آزمودن نمونه‌هایی است که در حین آسیاب شدن احتمال تغییر در رطوبت را داشته باشند و باید قبل از آسیاب کردن عمل مشروط کردن قبلی روی آن‌ها انجام شود به‌طوری‌که مقدار رطوبت آن‌ها بین ۹ و ۱۵ درصد برسد.
در روش بدون مشروط کردن قبلی مقدار نمونه محتوی نمونه، WH2O برحسب گرم درصد از فرآورده دریافت شده توسط آزمایشگاه مواد غذایی از فرمول زیر به دست می‌آید:
WH2O= {1-m1/m0} × ۱۰۰
که در آن m0 جرم آزمونه برحسب گرم است.
در روش با عمل مشروط کردن قبلی مقدار رطوبت محتوی نمونه بر حسب گرم درصد از فرآورده دریافت شده توسط آزمایشگاه از فرمول زیر به دست می‌آید:
WH2O= {(m0 – m۱) m۳/m۰ + m۲ – m۳} ×۱۰۰/m۲ = {1-m1m3/m0m2} × ۱۰۰
که m۲ جرم نمونه بر حسب گرم پیش از مشروط کردن قبلی
و m۳ جرم نمونه بر حسب گرم با مشروط کردن قبلی
گزارش آزمون اندازه‌گیری رطوبت برنج
گزارش هر آزمون رطوبت برنج توسط آزمایشگاه مواد غذایی، باید حداقل حاوی اطلاعات زیر باشد:
- کلیه اطلاعات لازم برای شناسایی نمونه
- روش نمونه‌برداری استفاده شده، چنانچه معلوم باشد.
- روش استفاده شده، مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۲۷۰۵
- نتیجه یا نتایج به دست آمده
- نتیجه نهایی به دست آمده، چنانچه تکرار پذیری انجام شده باشد.
- جزئیات تمام عملیات انجام شده که در این استاندارد مشخص نشده است.
- تاریخ آزمون