بعد از ویسکوزیته و فراریت ،عدد قلیایت کل(TBN) سومین ویژگی مهم روغن موتور است. TBNدر واقع یک باز قلیایی است که به منظور خنثی سازی اسیدهای تولیدشده در اثر فرایندهــای مختلف اکسیداســیون از جمله احتراق ســوخت خصوصا سوخت‌های بی کیفیت با گوگــرد بالا و یا اکسیداســیون ترکیبات روغن، به کار می رود.
زمانی که روغن درحال کار کردن است مقدار TBN آن به تدریج در حال کم شدن و TAN آن درحال افزایش است.قبل از اینکه این دو مشخصه برابر شوند باید روغن تعویض شود چون در این نقطه ویژگی محافظت خوردگی موتور به بدترین شکل در معرض خطر است.
در برخی موارد بالا بودن TBNمطلوب است و در برخی موارد مطلوب نیست. در یک خودرو سواری که از سوخت دیزل استفاده میشود در صورتی که موتور خودرو قدیمی باشد و دارای سیستم فیلتر ذرات معلق(DPF1 )نباشد و همچنین سوخت به کار رفته آلوده و یا دارای کیفیت پایین باشد میزان توصیه شده TBN، بین 10 تا 12 است.
اما در خودروهای دیزلی جدیدتر که دارای سیستم DPF هستند و از سوخت دیزل با گوگرد بسیار پایین استفاده می کنند میزان TBN توصیه شده حدود 6 تا 9 است.
با توجه به اینکه میزان گوگرد خودروهای دیزل کاهش یافته است، در سطوح کیفی دیزلی مدرن از جمله CJ-4، CK-4 و FA-4 میزان TBNکمتری نســبت به CI-4 و CH-4 چه در روغن کارنکرده و چه روغن در حال کار، در نظر گرفته شده اســتزیرا میزان TBNبالا موجب ایجاد رسوب خاکستر بیشتر میشود و روی سیستم کاهنده الایندگی تاثیر منفی می‌گذارد زمانیکه مجبور به استفاده از سوخت با کیفیت پایین هستید فرقی نمی‌کند موتور دیزلی شما جدید است یا قدیمی، طبیعتا باید از بین “طول عمر بیشتر موتور” و “محافظت از سیستم After-Treatment اگزوز”، گزینه اول را انتخاب کرده و در نتیجه از روغن با TBNبالا استفاده کنید.
به همین دلیل است که به کار بردن روغن‌های با سطوح کارایی API CJ-4 به بالا در موتورهای دیزل جدیدی که از گازوئیل ایران استفاده می‌کنند توصیه نمی‌شود.
در حال حاضر تقریبا کلیه ســوخت‌های خودروهای دیزلی در اروپا و آمریکا حاوی گوگرد بسیار کم هستند تا کمترین تاثیر را در انتشار گازهای آلاینده داشته باشند. این تغییرات موجب ایجاد الزامات جدیدی هم برای روغن موتور و هــم ارزیابی عمر مفید روغن شده است.
عــدد اســیدی و عــدد بــازی همــواره عوامــل کلیدی در ارزیابــی روغــن موتــور محســوب مــی شــدند اما با روی کار آمــدن ســوخت با میزان گوگرد پایین این دو مشــخصه فاکتورهای قابل اطمینانی برای پایش سلامت روغن نیستند. زیرا در شرایط جدید، نوع اسیدهای تشکیل شده در روغن کارکرده تغییر می‌کند. در خوردوهای قدیمی از سوخت باگوگرد بالا استفاده می‌شد بنابراین اسیدهای تولیدی در واقع اسیدهایی قوی مانند اسید سولفوریک بودند در حالیکه در خوردوهای جدید با سوخت سولفور پایین، اغلب اسیدهای آلی ضعیف از جمله اسید استیک، اسید نیتریک و اسید فرمیک تشکیل میشود.
قدرت این اسیدها در حدی نیست که بتوانند با استفاده از افزودنی های پاک کننده خنثی شوند اما به اندازه ای است که بتوانند به فلزات نرم حمله کنند و موجب سایش های خورنده در آلیاژ لحیم شوند. بنابراین لازم است روش های دیگری بــرای ارزیابی روغن کارکرده در نظر گرفت کــه از جمله آنها می توان به بررسی ترکیبات ناشی از اکسیداسیون و نیتراسیون با استفاده از روش آزمون طیف سنجی اشــاره کرد.
اطلاعات حاصل از این آزمون، به خوبی، ایجاد اسیدهای ضعیف را نشانمیدهد و در نتیجه پیشبینی خوبی برای بررسی عمر مفید باقیمانده روغن است
نتیجه گیری:
در موتورهای جدید که از سوخت با گوگرد زیاد استفاده نمی‌شود اسیدهای قوی کمتری که با عوامل قلیایی روغن موتور واکنش دهند ایجاد میشود. در واقع اسیدهای تشکیل شــده عمدتا اسیدهای ضعیف آلی هســتند. در این موتورها، مواد بازی موجود در روغن موتور، با آب میعان شده ناشــی از گاز اگزوز بازگردانده شده درگیر می شــود و در نتیجه نمی تواند اسیدهای ضعیف را خنثی کند.
اما در موتورهای با ســوخت گوگرد بالا، اسیدهای قوی تشکیل شده (اسید سولفوریک) بلافاصله با مایسل های دترجنت واکنش داده و خنثی می شوند، از اینرو، رابطه بین TBN و TAN در موتورهای با ســوخت با کیفیت مانند گذشته کارامد نیســت. در این موتورها، گوگرد دیگر نقشــی در تشــکیل اسیدســولفوریک ندارد. میزان گوگرد موجود در سوخت با کیفیت (کمتر از ppm 15)نقش عامل ضداکســیدانت را ایفاد می کند و به همین دلیــل نیاز به بالابردنTBN روغن موتورهای مربوطه نیست
